Cerkiew w Bałuciance
Bałucianka – miejscowość lokowana zostala na prawie wołowskim w 1470 r. Była własnością szlachecką Jana i Dobiesława, ówczesnych właścicieli Rymanowa. Nazwa wsi utrwaliła się z końcem XVI wieku. Zamieszkiwało ją około 500 osób.
W 1848 r. miejscowy folwark rozpalcelowano po zniesieniu Pańszczyzny. We wsi znajdowały się jeszcze: młyn wodny, folusz, olejarnie oraz warsztaty tkackie. Wielu mieszkańców Bałucianki trudniło się snycerstwem i rzeźbą w drewnie., w czym osiągnęli niebywałe mistrzostwo. Od 1878 r. uczyli się tego rzemiosła w szkółce rzeźbiarskiej, którą przy dworze w Rymanowie, założyła hrabina Anna Potocka. Wytwarzane rzeźby i pamiątki były sprzedawane w pobliskich kurortach w Iwoniczu Zdroju i Rymanowie Zdroju.
Pamiątką po dramatycznych wydarzeniach z czasów pierwszej wojny światowej jest stara studnia, znajdująca się w pobliżu cerkwi. Z niej mieszkańcy czerpali wodę do gaszenia pożarów, wywołanych ostrzałem artyleryjskim. Wymurowana została w 1925 r.
W okresie międzywojennym wieś należała do hr. Jana Potockiego. Mieszkało tu wówczas 50 rodzin łemkowskich i 5 rodzin polskich. Polacy należeli do parafii rzymskokatolickiej w Klimkówcw, a Łemkowie do greckokatolickiej w Desznie.
Po drugiej wojnie, w 1945 r. miejscowych Łemków przywusowo wywieziono na tereny obecnej Ukrainy, głównie w okolice Truskawca i Drohobycza.
Po greckokatolickich mieszkańcach wsi pozostała drewniana cerkiew pw. Zaśnięcia Matki Bożej. Była to filialna świątynia parafii Deszno. Cerkiew została wzniesiona w XVII wieku i należy do najstarszych zachowanych na Łemkowszczeźnie. W 1820 i 1899 r. była odnawiana. W lipcu 2009 r. rozpoczęto gruntowną renowację zabytku, ponieważ jego stan techniczny był już tak zły, że groził zawaleniem.
Obecna świątynia postawiona została zapewne na miejscu starszej. Jest orientowana. Drewniana, konstrukcji zrębowej, posadowiona na kamiennej podmurówce, posiada wieżę słupowo-ramową. Otoczona jest murem z dzikiego kamienia.
We wnętrzu znajduje się ikonostas, pochodzący z XVII i XVIII wieku. Rokokowy ołtarz główny został wykonany w roku 1783.
W cerkwi w Bałuciance brakuje wielu ikon. Część z nich przekazana została do Muzeum w Łańcucie, inne do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Wśród nich znajdują się „carskie wrota” z XV wieku oraz „św Kosma i św. Damian” z XVII wieku.
Obok cerkwi stoi ruina murowanej dzwonnicy z 1820 r. Jeden z dzwonów zrabowali Niemcy podczas okupacji, drugi zabrali ze sobą opuszczający wieś Łemkowie, trzeci zaginął w latach 60-tych XX wieku.
Od 1946 r. po wysiedleniu miejscowych Łemków, cerkiew użytkowana była, jako świątynia rzymskokatolicka. Funkcję tę pełniła do roku 2003, kiedy to do użytku został oddany nowy kościół pw. Miłosierdzia Bożego.
W pobliżu cerkwi znajduje się cmentarz. Zachowało się na nim 10 starych nagrobków z kamiennymi i żeliwnymi krzyżami. Najstarszy pochodzi z 1889 roku. Są to przykłady ludowej kamieniarki. W lipcu 1996 r. stare nagrobki zostały odnowione przez uczestników obozu konserwatorskiego „Nadsanie”, wspieranych przez Społeczną Komisję Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej. Pomysłodawcą, kierownikiem i opiekunem tych działań był Stanisław Kryciński. Uczestnicy obozu za swoją pracę nie otrzywywali żadnego wynagrodzenia.
Powyższa informacja pochodzi z tablicy informacyjnej „Świadkowie historii – wielokulturowość w dolinie Taboru i Wisłoka”. Jest to przedsięwzięcie realizowane przez Gminny Ośrodek Kultury w Rymanowie. W ramach przedsięwzięcia wydano informator, opisujący zabytki i atrakcje turystyczne w dolinie Taboru i Wisłoka oraz umieszczono w terenie tablice informacyjne, zawierające stare fotografie, przedwojenne mapy i opis historyczny.
